Wprowadzenie – dlaczego „wolny zawód” ma dziś tak duże znaczenie?
„Wolny zawód” to już nie tylko elegancka etykietka dla lekarza czy prawnika. W praktyce:
- decyduje o możliwości stosowania ryczałtu,
- wpływa na wysokość stawki podatku,
- ma przełożenie na ZUS i dostęp do ulg.
Problem w tym, że polskie przepisy używają tego samego pojęcia w różnych znaczeniach – inaczej w podatkach, inaczej w ubezpieczeniach społecznych, jeszcze inaczej w Kodeksie spółek handlowych. Ten przewodnik porządkuje temat „od A do Z” z perspektywy osoby prowadzącej działalność.
Co to jest „wolny zawód”? Trzy różne definicje
Wolny zawód w sensie potocznym
W języku potocznym „wolny zawód” to profesja, w której:
- pracujesz samodzielnie i na własną odpowiedzialność,
- sprzedajesz głównie wiedzę, umiejętności i doświadczenie,
- klient płaci za Twoją głowę i kompetencje, a nie za towar.
Do tej grupy intuicyjnie zalicza się m.in.: lekarzy, prawników, psychologów, architektów, księgowych, tłumaczy, grafików, trenerów, doradców. Ale to tylko obraz potoczny. W przepisach jest bardziej skomplikowanie.
Wolny zawód w ustawie o ryczałcie (podatki)
Na potrzeby ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym wolny zawód to: pozarolnicza działalność gospodarcza wykonywana osobiście przez osoby fizyczne wykonujące określone zawody.
Jest to zamknięta lista. Obecnie do wolnych zawodów w rozumieniu tej ustawy zaliczamy m.in.:
- tłumaczy,
- adwokatów, notariuszy, radców prawnych,
- biegłych rewidentów,
- księgowych,
- doradców podatkowych i restrukturyzacyjnych,
- maklerów papierów wartościowych, doradców inwestycyjnych,
- agentów firm inwestycyjnych,
- agentów ubezpieczeniowych i agentów oferujących ubezpieczenia uzupełniające,
- brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych,
- rzeczników patentowych.
„Osobiście” oznacza, że nie zatrudniasz innych osób (na etat, zlecenie, dzieło itp.) do wykonywania czynności składających się na istotę Twojego zawodu. Możesz jednak zatrudniać ludzi do zadań pomocniczych (sekretariat, obsługa klienta, sprzątanie).
Zawody, które wypadły z definicji wolnego zawodu w tej ustawie
Od 1 stycznia 2022 r. z definicji wolnego zawodu na potrzeby ryczałtu usunięto m.in.:
- lekarzy i lekarzy dentystów,
- lekarzy weterynarii,
- pielęgniarki, położne, fizjoterapeutów, psychologów,
- architektów, inżynierów budownictwa, rzeczoznawców budowlanych,
- nauczycieli udzielających lekcji na godziny.
To nie oznacza, że ci profesjonaliści przestali wykonywać „wolny zawód” w sensie potocznym – oznacza jedynie, że na potrzeby ryczałtu nie są już kwalifikowani jako „wolny zawód” z 17% stawką, tylko wpadają w inne stawki ryczałtowe.
Wolny zawód z perspektywy ZUS (ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych)
W ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych pojawia się pojęcie: „osoby prowadzącej pozarolniczą działalność”.
To szeroka kategoria, do której należą m.in.:
- przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą (JDG),
- twórcy i artyści,
- osoby wykonujące wolny zawód (w znaczeniu tej ustawy),
- wspólnicy spółek osobowych i jednoosobowych sp. z o.o.,
- osoby prowadzące szkoły, przedszkola itp.
ZUS nie posługuje się zamkniętą listą zawodów tak jak ustawa o ryczałcie. Interesuje go głównie:
- forma wykonywania działalności,
- tytuł do ubezpieczeń (JDG, twórca, artysta, osoba wykonująca wolny zawód itd.).
W efekcie:
- możesz być wolnym zawodem w ustawie o ryczałcie, a dla ZUS po prostu „osobą prowadzącą działalność”,
- możesz być twórcą lub artystą bez działalności w CEIDG i podlegać pod ZUS na innych zasadach,
- zmiana tytułu (np. z „twórcy” na „przedsiębiorcę”) może otworzyć drogę do ulg ZUS.
Twórcy i artyści a ZUS i ulgi – jak to połączyć?
Kim jest twórca i artysta dla ZUS?
Na gruncie przepisów o ubezpieczeniach społecznych:
- twórca – to osoba, która w sposób ciągły osiąga przychody z działalności twórczej (np. pisarz, kompozytor, grafik, autor tekstów, fotograf),
- artysta – to przede wszystkim artysta wykonawca (aktor, muzyk, tancerz, wokalista, reżyser, scenograf, kaskader itp.).
Twórcy i artyści mogą podlegać ubezpieczeniom jak osoby prowadzące pozarolniczą działalność, nawet jeśli nie mają zarejestrowanej działalności w CEIDG. W takim wariancie:
- składki społeczne naliczane są od 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia,
- co w 2025 r. oznacza podstawę 5203,80 zł i „duży ZUS”,
- nie ma tu typowych ulg w stylu „ulga na start” czy „Mały ZUS Plus”.
Jak twórca / artysta może skorzystać z ulg jak typowy przedsiębiorca?
Jeżeli twórca lub artysta:
- zarejestruje jednoosobową działalność gospodarczą w CEIDG,
- zgłosi się do ZUS jako osoba prowadząca działalność gospodarczą (a nie jako „twórca” / „artysta”),
to w świetle przepisów może korzystać z tych samych ulg co każdy przedsiębiorca, czyli:
- ulgi na start (6 miesięcy bez składek społecznych),
- preferencyjnego ZUS przez 24 miesiące,
- Małego ZUS Plus przez maks. 36 miesięcy w ciągu 60 miesięcy.
Kluczowe są tu:
- właściwy kod tytułu ubezpieczenia,
- odpowiednie zgłoszenie do ZUS,
- kontrola, aby faktyczne wykonywanie działalności zgadzało się z deklarowanym tytułem.
Ryczałt dla wolnych zawodów w 2025 r.
Zasady ogólne ryczałtu
Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych to forma opodatkowania, w której:
- płacisz podatek od przychodu,
- nie rozliczasz kosztów uzyskania przychodu,
- stawka podatku zależy od rodzaju działalności,
- rozliczenie jest stosunkowo proste księgowo.
W 2025 r. limit przychodów uprawniający do ryczałtu wynosi 2 mln euro (8 569 200 zł) rocznie. Oznacza to, że z ryczałtu może korzystać bardzo szerokie grono przedsiębiorców – również tych, których przychody są już na poziomie kilku milionów złotych.
Stawka 17% dla wolnych zawodów
Dla zawodów zakwalifikowanych jako „wolny zawód” w ustawie o ryczałcie stawka wynosi:
17% przychodu.
Dotyczy to np.:
- księgowych,
- doradców podatkowych,
- adwokatów, radców prawnych, notariuszy,
- biegłych rewidentów,
- agentów i brokerów ubezpieczeniowych,
- maklerów i doradców inwestycyjnych,
- tłumaczy, rzeczników patentowych.
Warunki:
- Wykonywanie osobiście – bez zatrudniania innych osób do czynności merytorycznych związanych z zawodem.
- Spełnienie ogólnych limitów i warunków korzystania z ryczałtu (m.in. limit przychodów, brak wyłączeń).
Zawody wyłączone z definicji „wolnego zawodu” a ryczałt
Lekarze, psychologowie, fizjoterapeuci, architekci, nauczyciele i inne zawody, które wypadły z definicji „wolnego zawodu” w ustawie o ryczałcie:
- nadal mogą korzystać z ryczałtu,
- ale nie jako wolny zawód z 17%,
- tylko według innych stawek, zależnych od przypisanych im grup usług.
Przykład: usługi medyczne, edukacyjne czy projektowe mają w ryczałcie własne stawki procentowe, które mogą być niższe lub wyższe od 17%.
Księgowi – najwięksi beneficjenci zmian
Dla księgowych i biur rachunkowych zmiany ostatnich lat były kluczowe:
- usunięto przepisy wyłączające ich z ryczałtu,
- włączono ich do katalogu wolnych zawodów,
- obniżono stawkę z 20% do 17%.
W praktyce:
- jednoosobowe biuro rachunkowe może korzystać z 17% ryczałtu jako wolny zawód,
- przy większej strukturze (zatrudnianie innych księgowych) może pojawić się ryzyko, że działalność zostanie uznana za usługi rachunkowo-księgowe opodatkowane stawką 15%, a nie 17% jako wolny zawód,
- dlatego przy rozbudowie zespołu warto przeanalizować interpretacje podatkowe i dobrać odpowiednią stawkę.
Wolny zawód a ZUS w 2025 r. – ulgi i składki
„Duży ZUS” – standardowe składki dla przedsiębiorcy
Dla przedsiębiorców (w tym wolnych zawodów działających jako JDG) standardowa podstawa składek społecznych to:
- 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia,
- w 2025 r. przy prognozowanym wynagrodzeniu 8673 zł daje to 5203,80 zł podstawy.
Przy tej podstawie (przykładowo, z dobrowolną składką chorobową i typową stopą wypadkowego) składki społeczne przekraczają 1600 zł miesięcznie, bez składki zdrowotnej. To wariant, do którego dochodzi się po wyczerpaniu wszystkich ulg.
Ulga na start – 6 miesięcy bez składek społecznych
Ulga na start przysługuje osobom, które:
- podejmują działalność gospodarczą po raz pierwszy albo
- ponownie po co najmniej 60 miesiącach od zakończenia poprzedniej,
- nie świadczą w ramach działalności usług na rzecz byłego pracodawcy w zakresie takim jak na etacie.
W ramach ulgi na start:
- przez 6 pełnych miesięcy kalendarzowych nie opłacasz składek na ubezpieczenia społeczne,
- płacisz wyłącznie składkę zdrowotną,
- okres ten nie liczy się do stażu ubezpieczeniowego (co ma znaczenie np. przy prawie do emerytury czy zasiłku chorobowego).
Dla osoby wykonującej wolny zawód jako JDG jest to często duża oszczędność na starcie, ale kosztem braku ochrony z tytułu składek społecznych w tym czasie.
Preferencyjny ZUS (mały ZUS przez 24 miesiące)
Po uldze na start większość przedsiębiorców przechodzi na tzw. mały ZUS – preferencyjne składki przez 24 miesiące:
- podstawa = 30% minimalnego wynagrodzenia,
- przy minimalnym wynagrodzeniu 4666 zł daje to 1399,80 zł podstawy.
Z takiej podstawy naliczane są składki emerytalne, rentowe, chorobowe (dobrowolnie) i wypadkowe. Kwotowo daje to zwykle kilkaset złotych miesięcznie, co jest znacząco mniej niż „duży ZUS”.
Z preferencyjnego ZUS mogą korzystać także osoby wykonujące wolny zawód, o ile:
- prowadzą działalność jako JDG,
- nie wykonywały wcześniej działalności gospodarczej w ostatnich 60 miesiącach,
- nie świadczą usług w działalności na rzecz byłego pracodawcy w tym samym zakresie co na etacie.
Mały ZUS Plus – dla najmniejszych firm
Mały ZUS Plus umożliwia powiązanie wysokości składek społecznych z faktycznym dochodem z działalności. W dużym uproszczeniu:
- z ulgi można korzystać maksymalnie 36 miesięcy w ciągu 60 miesięcy,
- podstawa wymiaru składek jest obliczana na podstawie średniego dochodu z poprzedniego roku,
- podstawa nie może być niższa niż 30% minimalnego wynagrodzenia (1399,80 zł), ani wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (5203,80 zł).
W praktyce:
- przy bardzo niskich dochodach składki społeczne mogą spaść w okolice kilkuset złotych,
- przy wysokich dochodach zbliżają się do poziomu „dużego ZUS”.
Wolne zawody mogą korzystać z Małego ZUS Plus pod warunkiem, że z punktu widzenia ZUS są traktowane jako przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą, a nie np. „osoby wykonujące wolny zawód” w szczególnym reżimie czy „twórcy/artysty”. Tu zawsze warto zweryfikować poprawność zgłoszenia w ZUS.
Składka zdrowotna przy ryczałcie w 2025 r.
Przy ryczałcie składka zdrowotna zależy od rocznego przychodu, a nie od dochodu. Progi w 2025 r. (na podstawie przeciętnego wynagrodzenia za IV kwartał 2024 r.) wyglądają następująco:
Progi składki zdrowotnej
Przychód do 60 000 zł rocznie
- podstawa: 60% przeciętnego wynagrodzenia,
- składka zdrowotna: 461,66 zł miesięcznie.
Przychód od 60 000 zł do 300 000 zł rocznie
- wyższa podstawa,
- składka zdrowotna: 769,43 zł miesięcznie.
Przychód powyżej 300 000 zł rocznie
- najwyższa podstawa,
- składka zdrowotna: 1384,97 zł miesięcznie.
Przekroczenie progu w trakcie roku oznacza konieczność wyrównania składki za cały rok do stawki z wyższego progu, dlatego przy ryczałcie warto pilnować przychodu na bieżąco.
Wakacje od ZUS – nowa ulga dla przedsiębiorców
Od 2025 r. przedsiębiorcy zyskują możliwość tzw. wakacji składkowych, czyli:
- jednego miesiąca w roku bez opłacania składek ZUS,
- przy zachowaniu ciągłości ubezpieczenia.
Z rozwiązania mogą korzystać także osoby wykonujące wolny zawód prowadzące działalność jako JDG, o ile spełniają ustawowe kryteria (m.in. limit przychodów, brak zaległości).
Wolny zawód a KRUS – wątek dla rolników
Zmiana definicji wolnego zawodu w ustawie o ryczałcie wywołała też skutki dla rolników i domowników objętych KRUS.
Jeżeli:
- rolnik lub domownik rozpoczyna działalność gospodarczą w zawodzie, który nie jest już kwalifikowany jako „wolny zawód” w ustawie o ryczałcie (np. lekarz, fizjoterapeuta, nauczyciel na godziny, architekt),
- i spełnia pozostałe warunki z ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników,
to może w dalszym ciągu pozostać w KRUS, a nie przechodzić automatycznie do ZUS. To dość niszowa sytuacja, ale pokazuje, że „techniczna” definicja wolnego zawodu może mieć skutki także poza podatkami.
Wolne zawody w Kodeksie spółek handlowych – spółka partnerska
W Kodeksie spółek handlowych wolne zawody pojawiają się w kontekście spółki partnerskiej. Jest tam lista zawodów uprawnionych do prowadzenia spółki partnerskiej, m.in.:
- adwokaci, radcowie prawni, notariusze,
- lekarze, lekarze dentyści, farmaceuci,
- biegli rewidenci, doradcy podatkowi,
- architekci, inżynierowie budownictwa,
- księgowi, biegli rewidenci,
- rzecznik patentowy i inne.
Ta lista:
- wpływa na formę prowadzenia działalności (czy możesz działać w spółce partnerskiej),
- nie przesądza automatycznie o stawce ryczałtu czy rodzaju ulg ZUS – to regulują inne ustawy.
Przykładowe scenariusze w 2025 r.
Księgowa / księgowy zakładający działalność
Podatki:
- możliwość wyboru ryczałtu 17% jako wolny zawód,
- alternatywnie: skala podatkowa lub 19% liniowy PIT, jeśli pojawiają się
wysokie koszty (np. biuro, sprzęt, pracownicy).
ZUS:
- Ulga na start – 6 miesięcy bez składek społecznych (tylko zdrowotna).
- <a href=”https://www.gov.pl/web/rozwoj/pas-startowy-dla-poczatkujacych-firm” target=”_blank” rel=”noopener”>Preferencyjny ZUS</a> – 24 miesiące od podstawy 30% minimalnego wynagrodzenia.
- Po tym okresie – wybór między „dużym ZUS” a Małym ZUS Plus (jeśli spełnione są warunki dochodowe).
Lekarz prowadzący praktykę lekarską
Podatki:
- lekarz nie jest już „wolnym zawodem” w rozumieniu ustawy o ryczałcie,
- nadal może korzystać z ryczałtu, ale według innych stawek właściwych dla usług medycznych.
ZUS:
- jeśli prowadzi praktykę jako JDG z wpisem do CEIDG, może korzystać z:
- ulgi na start,
- preferencyjnego ZUS,
- Małego ZUS Plus (przy spełnieniu warunków),
- jeśli działa jako „osoba wykonująca wolny zawód” / „twórca” w rozumieniu ustawy systemowej – nie skorzysta z pełnego „pakietu ulg” i będzie płacić składki od 60% prognozowanego wynagrodzenia.
Grafik / pisarz / muzyk – twórca bez działalności i z działalnością
Wariant 1 – bez działalności gospodarczej:
- zgłoszenie w ZUS jako twórca/artysta,
- składki społeczne liczone od 60% prognozowanego wynagrodzenia,
- brak ulg typu ulga na start, preferencyjny ZUS, Mały ZUS Plus.
Wariant 2 – po założeniu JDG:
- możliwość wyboru formy opodatkowania (ryczałt / skala / liniówka),
- dostęp do ulgi na start, preferencyjnego ZUS, Małego ZUS Plus (przy spełnieniu warunków),
- potencjalnie niższe składki w pierwszych latach działalności, kosztem bardziej rozbudowanych obowiązków (np. ewidencja ryczałtu, JPK).
Checklista dla osoby wykonującej wolny zawód w 2025 r.
Na koniec krótka lista kontrolna:
- Ustal, według której definicji jesteś „wolnym zawodem”:
- Czy Twój zawód znajduje się na liście w ustawie o ryczałcie (17% ryczałtu)?
- Jak jesteś zgłoszony w ZUS – jako przedsiębiorca, twórca, artysta, osoba wykonująca wolny zawód?
- Sprawdź, jak wykonujesz pracę:
- Osobiście, czy z zespołem innych specjalistów?
- Czy zatrudnienie innych nie zmienia Twojej stawki ryczałtu?
- Przelicz opłacalność ryczałtu:
- Jakie masz koszty (biuro, sprzęt, pracownicy)?
- Czy brak możliwości rozliczania kosztów na ryczałcie jest dla Ciebie istotny?
- Zaplanuj ścieżkę ZUS na pierwsze 3–5 lat:
- Ulga na start → preferencyjny ZUS → Mały ZUS Plus → „duży” ZUS.
- Zapisz daty końca każdego okresu ulgi.
- Przeanalizuj składkę zdrowotną:
- W którym progu przychodu realnie się znajdziesz?
- Czy przekroczenie progu w ciągu roku nie „zje” oszczędności podatkowych?
- Jeżeli jesteś twórcą / artystą:
- rozważ, czy opłaca Ci się działać jako „twórca” w ZUS, czy lepiej przejść na JDG z ulgami,
- policz łącznie: podatki + ZUS w obu wariantach.
- Jeżeli jesteś rolnikiem (KRUS):
- sprawdź, czy wybrany rodzaj działalności nie wymusi przejścia do ZUS,
- ustal, czy Twoja działalność nie mieści się w grupie zawodów, które nie są „wolnym zawodem” w ustawie o ryczałcie, co pozwala pozostać w KRUS.
Podsumowanie – jak może pomóc Twoje biuro rachunkowe?
Jak widzisz, samo pojęcie „wolnego zawodu” w 2025 r. potrafi oznaczać coś innego w zależności od tego, czy patrzymy na:
- podatek dochodowy i ryczałt,
- składki ZUS i dostęp do ulg,
- czy formę prowadzenia działalności (JDG, spółka, KRUS).
Do tego dochodzą limity przychodów, progi składki zdrowotnej, różne stawki ryczałtu i zmieniające się przepisy. Łatwo o błąd, który może Cię kosztować kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt tysięcy złotych w perspektywie kilku lat.
Dlatego zamiast samodzielnie przedzierać się przez przepisy, warto oprzeć się na doświadczeniu specjalistów.
Jeśli chcesz:
- dobrać najkorzystniejszą formę opodatkowania dla Twojego wolnego zawodu,
- zaplanować bezpieczną ścieżkę ZUS (ulga na start, preferencyjny ZUS, Mały ZUS Plus, wakacje składkowe),
- uniknąć błędów przy rozliczaniu ryczałtu i składki zdrowotnej,
- mieć kogoś, kto monitoruje zmiany przepisów i na bieżąco podpowiada, co się dla Ciebie zmienia,
skorzystaj z usług Twoje biuro rachunkowe.
Pomożemy Ci:
- przeanalizować obecną sytuację podatkowo–składkową,
- policzyć konkretne warianty (ryczałt vs skala vs liniówka),
- wdrożyć optymalny model rozliczeń i na bieżąco dbać o prawidłowość rozliczeń.
Ty możesz skupić się na tym, co robisz najlepiej w swoim wolnym zawodzie – a formalności, podatki i ZUS oddać w ręce specjalistów z Twoje biuro rachunkowe.
0 komentarzy